المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة (کتاب)المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه نام رساله مختصر صدرالمتالهین است که در مباحث فلسفی و همراه شواهدی از آیات و روایات نگاشته شده است. ۱ - معرفى اجمالىالمظاهر الإلهية في أسرار العلوم الكمالية، رساله‌اى است موجز و استدلالى از صدر المتألهين، در مباحث حکمت متعالیه كه با روش فلسفى و شواهد از آيات و اخبار، به زبان عربى نوشته شده است. اين كتاب در واقع خلاصه همه مباحثى است كه آخوند در كتاب اسفار و ديگر كتب خود؛ همچون مبدا و معاد و شواهد الربوبیه مطرح كرده است. فصول و مطالب اين كتاب از آن رو كه مباحث مبدا و معاد را به رشته تحرير كشيده است، گويى آيينه‌اى از ظهور فیض ربانی و تجلی رحمانی را به نمايش مى‌گذارد و حكمت جويان را به سير و سفر در ظهورات اسماء و صفات مى‌برد. به اعتقاد پروفسور هانری کوربن المظاهر الالهيه گزارشى است از مجموع مطالب فلسفى و كلامى از زاويه حيات معنوى. اين كتاب را مى‌توان يكى از بهترين كارهاى ملاصدرا برشمرد، نه به سبب انبوه مسائل فلسفى، بلكه به سبب ظرافت‌ها و ريزه كارى‌هايى كه در آن به كار رفته است. در عين حال يك دوره حكمت متعاليه و حكمت عرشيه و قدسيه است. ۲ - ساختارالمظاهر الالهيه داراى يك مقدمه و دو بخش( دو فن) و يك خاتمه است. هر يك از دو فن به هشت فصل كوچك‌تر( يا به تعبير كتاب هشت مظهر) تقسيم شده كه ظاهرا اشاره به هشت درب بهشت مى‌باشد. معناى مظهر در اصطلاح عرفاى مسلمان هر ممكن الوجودى است كه به قدرت و علم حق تعالى آفريده شده و آيينه ظهور و نماد اسماء و صفات خدا باشد و او را بشناسد. - ملاصدرا در سرآغاز مقدمه به تعريف حكمت به روش عرفا پرداخته و غايت حكمت را معرفت عقل هیولانی مى‌داند. [۱]
المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة ،ص۷.
وى قرآن را عين حكمت و همان نور و عقل بسيط مى‌داند؛ [۲]
المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة ،ص۸.
اما معتقد است رسيدن به حقايق پنهان اين جهان، بدون رياضت در كسب علم و عمل ميسر نيست. [۳]
المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة ،ص۷.
- فن اول كتاب به مباحث مبدا اختصاص يافته است. او در آغاز مظهر اول اين قسمت، غايت و هدف حکمت و قرآن کریم را، آموختن راه سفر طبيعى انسان و حركت و سير تكاملى بشر به سوى آخرت و وصول به خداوند ذى الكمال معرفى مى‌كند. اصول و مراحل عمده اين سفر را طى شش مرحله مى‌شمارد كه سه مرحله آن بسيار مهم است. اين مراحل عبارتند از: ۱- خداشناسی ۲- شناخت صراط مستقیم و مراحل صعود به حق ۳- شناخت معاد. سه مرحله ديگر هم عبارتند از: پيامبر شناسى، شناخت كفار و راه باطل، آداب سفر و زاد و راحله. ملاصدرا بر اساس روش خود( كه از علوم جزئيه مى‌گريزد و به امور ارضى و ناسوتى نمى‌پردازد) از اين شش مقصد به سه مرحله و مقصد مهم‌تر( خداشناسی ، راه شناسی معاد شناسی ) مى‌پردازد. صدرالمتالهين در اين اثر براى خداشناسى در كنار برهان صديقين، به راه ديگرى اشاره مى‌كند و آن شناخت خداوند از راه خودشناسى و شناخت حق از راه نفس است كه از حديث« من عرف نفسه عرف ربه» الهام گرفته و به آن بهاى بسيارى مى‌دهد. [۵]
المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة ،ص۱۱.
- فن دوم از اين كتاب به مباحث معاد اختصاص دارد. [۶]
.
ملاصدرا به رهروى از عرفا و حكماى باستانى، از نفس انسانى به« شعله ملكوتى» و« كلمه نوريه» تعبير مى‌كند، زيرا منشا حدوث آن ماده است؛ اما با سير و تكامل و قطورى كه در عوالم پيدا مى‌كند، مجرد مى‌گردد، لذا با مرگ از بين نمى‌رود؛ اما اين نفس چون در غالب انسان‌ها به تجرد كامل نرسيده است، با بدنى كه از جنس اجسام دنیایی نمى‌باشد، در آخرت ادامه حيات مى‌دهد. صدرالمتالهين بر خلاف عده‌اى از فلاسفه، به معاد جسمانى اعتقاد دارد و آخرت را همانند اين دنيا مى‌داند. با اين فرق كه آخرت جاى ثبات و قرار است و دنيا بى‌ثبات و گذرا. او معاد جسمانی و روحانی را از اصول شريعت دانسته و منكر آن را كافر مى‌داند. او در اين باره مى‌گويد؛« و من انكر هذا( المعاد الجسمانى) فقد انكر ركنا عظيما من الايمان فيكون كافرا عقلا و شرعا». [۱۰]
المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة ،ملاصدرا،ص۸۵.
[۱۱]
الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، (مقدمه عربی)، ملاصدرا ، ص۲۷۰
۳ - نسخه شناسى نسخ خطى المظاهر الالهيه عبارتند از: ۱- نسخه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره ۱۳ / ۱۰۳۰ كه در رجب سال ۱۰۹۴ ق كتابت شده و نزديكترين نسخه به زمان مولف است. ۲- نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی مشهد به شماره ۷۹۸۳ كه در شعبان ۱۲۶۴ ق كتابت آن پايان يافته است. ۳- نسخه كتابخانه دانشكده الهيات تهران به شماره ۶۶۳ د. متعلق به سال ۱۲۷۴ ق. ۴- نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی ( ۵ مج ۳۷۱۲) مربوط به سال ۱۲۸۷ ق. ۵- نسخه کتابخانه ملی پارس به شماره ۶۸۲۲. نسخه حاضر در برنامه بر اساس برخى نسخ فوق با عنايت به نسخه چاپى آقاى سید جلال‌الدین آشتیانی استاد دانشگاه مشهد، توسط آقاى سید محمد خامنه‌ای تصحيح انتقادى شده و در قطع وزيرى با جلد گالينگور در ۱۸۸ صفحه به اضافه ۳۱۸ صفحه مقدمه مصحح براى نخستين بار در سال ۱۳۷۸ ش توسط سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران منتشر گرديده است. مصحح در مقدمه مفصل خود به بررسى سير حكمت پيش از اسلام و سير حكمت، پس از اسلام پرداخته و به اجمال شرح حال ملاصدرا را بيان كرده، سپس به معرفى كتاب حاظر مى پردازد و تصوير نسخ خطى آن را ارائه مى‌نمايد. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار ملاصدرا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی |